Dr. Özlem Günay Eşiyok, Berlin Humboldt Üniversitesi Moleküler Parazitoloji Anabilim Dalı’nda yürüttüğü çalışmaların ardından, Türkiye’ye döndü. Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) 2232-B Uluslararası Genç Araştırmacılar Programı desteğiyle Ege Üniversitesi Aşı Geliştirme Uygulama ve Araştırma Merkezi’nde bilimsel çalışmalara başladı. Dr. Eşiyok, “Yenilikçi Optogenetik Teknoloji Kullanımı ile Siklik AMP Sinyal Yolu’nun Aktive Edilerek Toxoplasma gondii Paraziti’nin Virülansından Sorumlu Yeni Proteinlerin Keşfedilmesi” başlıklı projesi ile ARDEB “1001-Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Projelerini Destekleme Programı” kapsamında destek alma hakkı kazandı. Proje, kedi dışkısından bulaşarak insanların ve diğer sıcak kanlı hayvanların enfekte olmasına neden olan Toxoplasma gondii paraziti için, "CRISPR-Cas9" teknolojisi kullanarak canlı-attenüe bir aşı geliştirmeyi hedefliyor.
Ege Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Necdet Budak, proje ekibini tebrik ederek, üniversitenin sağlık alanındaki yetkinliğini pekiştirmeye devam ettiğini vurguladı. Budak, "Dr. Özlem Günay Eşiyok hocamız, hem insanların hem de hayvanların yaşamını tehdit eden ve besi hayvanlarında ekonomik kayba sebep olan Toxoplasma gondii parazitine karşı aşı geliştirme çalışmalarına başladı. TÜBİTAK tarafından da desteklenen projeyi gerçekleştiren ekibi tebrik ediyor, başarılarının devamını diliyorum" dedi.
“Bağışıklığı düşük bireyleri daha fazla etkiliyor”
Dr. Günay Eşiyok, Toxoplasma gondii parazitinin özellikle düşük bağışıklığa sahip bireylerde tehlikeli olduğunu belirtti. Dünya popülasyonunun yüzde 30'unun seropozitivite gösterdiği bu parazitin, bağışıklık sistemi güçlü olan kişilerde semptomsuz seyrettiğini, ancak bağışıklık sistemi zayıf olan bireylerde ciddi komplikasyonlara yol açabileceğini açıkladı. Ayrıca hamilelik döneminde parazit ile karşılaşmanın, düşüklere, ölü doğumlara ve doğumsal anomalilere neden olabileceği konusunda uyardı.
“Enfekte hayvanların etinin tüketilmesi halk sağlığını tehdit ediyor”
Dr. Özlem Günay Eşiyok, parazitin bulaşma yollarını açıkladı. Sağlıklı bireylerin ve besi hayvanlarının beyin, göz gibi organlarına yerleşen parazit, doku kisti halinde bekleyebiliyor. Doku kistinin taşındığı hayvanların etlerinin iyi pişirilmeden tüketilmesi, parazit bulaşan su ve gıda tüketimi, kedi dışkısıyla doğrudan kontaminasyon halk sağlığı açısından risk oluşturuyor. Ayrıca, parazitin varlığı, besi hayvanlarında ekonomik kayıplara da neden oluyor. Şu an için parazite karşı etkili bir aşı bulunmamakta. Sadece koyunlarda kullanım için ruhsatlı bir aşı bulunmaktadır. Bu nedenle, yerli ve etkili bir aşının geliştirilmesi gerekliliği vurgulandı.
“Parazitin genetiğinin belirlenmesi mücadeleyi kolaylaştıracak”
Dr. Eşiyok, projesinde Toxoplasma gondii parazitinin virülansından sorumlu proteinlerin keşfedilmesi için optogenetik yaklaşım kullanarak, parazit genomuna entegre edilen gen dizilimini mavi ışık altında aktif hale getirmeyi amaçladıklarını belirtti. Bu sayede, parazitin kana ile sızması sırasında görev alan proteinlerin belirlenmesi ve zayıflatılmış parazit aşılarının geliştirilmesi hedeflenmektedir. Bu tür teknolojilerin kullanımıyla, parazitin virülansının azaltılması ve T. gondii enfeksiyonuna karşı etkili bir aşı geliştirilmesi umut edilmektedir.
Ekipteki İsimler
Projenin yürütücülüğünü Dr. Özlem Günay Eşiyok üstlenirken, Ege Üniversitesi Aşı Geliştirme Uygulama ve Araştırma Merkezi’nden Prof. Dr. Mert Döşkaya, Doç. Dr. Aysu Değirmenci Döşkaya, Doç. Dr. Muhammet Karakavuk ve Ege Üniversitesi Fen Fakültesi Moleküler Biyoloji Anabilim Dalı’ndan Doç. Dr. Hüseyin Can projede yer alıyor.
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
